ประวัติศาสตร์เปรียบเทียบ-โปรตุเกส
นิธิ เอียวศรีวงศ์
ผมเลยขอนำเอาประวัติศาสตร์โปรตุเกสมาเล่าภายใต้ฉายาของประวัติศาสตร์สยาม
"ศักดินา" โปรตุเกส
ดิน แดนที่เป็นโปรตุเกสในปัจจุบันนั้น กษัตริย์ของแคว้นหนึ่งในฝรั่งเศส ยกให้แก่อัศวินที่มาช่วยกันรบขับไล่มุสลิมออกไป จนในที่สุดก็ตั้งราชวงศ์ขึ้น ดังนั้น กษัตริย์โปรตุเกสจึงปกครองประเทศในฐานะที่เป็นราชสมบัติส่วนพระองค์
ทั้ง เพราะความจำเป็นในการทำสงคราม และเพราะไม่มีทางเลือกอื่นมากนัก กษัตริย์ก็พระราชทานที่ดินให้แก่เหล่า "อำมาตย์" ไปหาประโยชน์ และเช่นเดียวกับความสัมพันธ์ในระบบศักดินาของยุโรปทั่วไป "อำมาตย์" เหล่านี้มีอำนาจที่จะเกณฑ์แรงงาน, เก็บภาษี และบริหารการยุติธรรมแก่ประชาชนที่อาศัยอยู่บนที่ดินนั้น แต่จะเอาที่ดินไปขายต่อไม่ได้ ในบางกรณีที่ดินเหล่านั้นยังยกให้เฉพาะชั่วชีวิตของผู้รับ หมายความว่าสืบมรดกก็ไม่ได้
แม้ว่าขายที่ดินไม่ได้ แต่ให้เช่าได้ นอกจากที่ดินซึ่งมี "ไพร่" อยู่แล้ว "อำมาตย์" ยังเอาที่ดินไปให้ชาวนารายเล็กเช่าอีกด้วย ฉะนั้น จึงมีชาวนากึ่งอิสระที่เช่าที่ทำกินอยู่มากในโปรตุเกส และทำให้ศักดินาโปรตุเกส แตกต่างจากศักดินาฝรั่งโดยทั่วไป กล่าวคือมีทาสติดที่ดิน (serf) ไม่มาก ซ้ำยังหมดไปก่อนด้วย
"ไพร่" ทั้งที่อยู่ในที่ดินมาแต่เดิม และที่เช่านาเขาทำนี้มีภาระหนัก นอกจากต้องแบ่งผลผลิตให้ "อำมาตย์" แล้ว อีกส่วนหนึ่งก็ต้องเสียภาษีให้แก่หลวง และยังต้อง "บริจาค" ในอัตราที่แน่นอนแก่วัด ทั้งนี้ ยังไม่นับการที่ต้อง "พึ่ง" เหล่า "อำมาตย์" ซึ่งได้พระราชทานที่ดินมาจากกษัตริย์ เพราะถึงอย่างไรเขาก็เป็นผู้กุมกระบวนการยุติธรรมแทนกษัตริย์ และความยุติธรรมนั้นย่อมต้อง "ซื้อ" เป็นธรรมดา
ความแตกต่างจาก ศักดินาฝรั่งอีกอย่างก็คือ โดยเปรียบเทียบแล้ว "อำมาตย์" โปรตุเกสเป็นอิสระจากกษัตริย์น้อยกว่า "อำมาตย์" ของฝรั่งเศส, เยอรมนี, สเปน, อังกฤษ ฯลฯ ในสมัยกลาง พูดอีกอย่างหนึ่งก็คือกษัตริย์โปรตุเกสมีความเป็นราชาธิราชสูงกว่ากษัตริย์ ประเทศอื่นในสมัยเดียวกัน
แม้กระนั้นก็อาจกล่าวได้ว่าอำนาจใหญ่สาม อย่างในโปรตุเกสโบราณคืออำนาจของกษัตริย์ - อำมาตย์, พระ และชุมชน เนื่องจากโปรตุเกสผลิตอาหารได้ไม่พอกิน จึงทำให้เศรษฐกิจตลาดพอจะแพร่หลายในโปรตุเกสมาแต่โบราณ เศรษฐกิจตลาดนำมาซึ่งนายทุนเงินกู้ (ส่วนใหญ่คือยิว), พ่อค้า, และคนในเมือง กลายเป็นอีกอำนาจหนึ่งที่อำนาจอื่นต้องคำนึงถึงและเข้าไปจัดการต่อรอง (บางครั้งก็จัดการด้วยวิธีฆ่าทิ้ง หรือเนรเทศ)
โดยสรุปก็คือโปรตุเกส นั้นเป็น "รัฐราชสมบัติ" มากกว่าศักดินาฝรั่งทั่วไป หมายความว่ารัฐเป็นสมบัติส่วนพระองค์ของกษัตริย์ เพราะทรงเป็นเจ้าของที่ดินทั้งหมด
(อ่านต่อ)
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น